Узункольская детская библиотека

Туған жері Маралды атырабында, (Павлодар облысы, Шарбақты ауданындағы Маралды ауылы) әнші − күйшілердің, ақын − жыраулардың думан құрған өнер төрінде, солардың тәтті сазын, татымды сөзін қаршадайынан құлағына құйып өскен. Мұзағаң 5 жасында әріпті әліп деп біліп, кітап оқи бастаған. 6 сыныпта ауыл кітапханасының бір қыста 150-ден аса кітабын тауысып, «Бауырсақтан» бастап», «Батырлар жырын» ортаға ала, А. С. Пушкиннің 4 томдығын тауысады.

Әкеден 8 жаста, шешеден 13 жасында айырылып, «туартумастан тоналған ұрпақтың өкілі…». Сол тұста жетімектің кім екенін, жетімдіктің зіл мен мұң екенін анық та толық сезді.

1932−1933 жж. алапат аштықты көлденең көзбен көріп емес, өз басынан өткерген. 1937 жылдың Сталиндік сойқанында халықтың зиялы ұл-қыздарын зорлық-зомбылықпен оққа байлағанын өз көзімен көріп, үрейі ұшқан ұрпақ. Осы тұста тырнақалды өлеңін жазды.

Өкінемін ерте өмірдің өткеніне,

Көре алмай қызығымды кеткеніңе.

Өзгелер өз баласын еркелетсе,

Жетімдік сүйегіме жетпеді ме?!

Соғыс басталғанда он сегізге толартолмаста болған М. Әлімбаевтың педучилищені енді бітірген кезі еді. Соғыс комиссарына арыз берді, бірақ оларды маңайына жолатпады. Сөйтсе, үкімет арнайы ұлттық құрамалар даярлап жатыр екен, сол үшін оларды сәл күттіріпті. Әйтеуір 1941 жылдың желтоқсанында соғысқа шақырылып, Павлодардан Семейге, Семейден Талғарға келіп, бір ай саяси жауынгерлер бригадасының 120 мм миномет дивизионына барды. Үш жарым айдай қатардағы жауынгер, сосын саяси жұмыстар жөніндегі жетекшінің орынбасары болды (замполитрук).

Калинин майданында Ржевтің түбінде 1942 жылдың қарашасынан ұрысқа кірісіпті, 1943-тің шілдесіне дейін соғысты. Сол кезде саяси қызметкерлер институтын жойып, жауынгер командир етіп даярланып, танк батареясының командирі болды.

Соғыс біткесін Мұзафар Әлімбаевты Шығыс Германия жерінде әскери қызметке алып қалып, одан елге … 1948 жылы оралады.

Майданда туған көп ақынның бірі − Мұзафар Әлімбаевтың «Батырға» деген бірінші өлеңі 1944 жылы 17 сәуірде Балтық майданының «Жауға қарсы аттан» газетінде жарияланған екен. Кеңес Одағының батыры Мәлік Ғабдуллинге арналған осы өлеңінде:

Баста алға батысқа,

Ініңнің күші өскелең

-  деген артиллерист, лейтенант Мұзафар «өскелеңдігін» тек соғыс майданында ғана емес, әдебиет майданында да көрсеткен.

М. Әлімбаев мұртсыз комсомолец кезінде ауылдан аттанып, арада жеті жарым жыл өткенде коммунист, жауынгер командир, офицер-танкист атанып, үйге оралды. Уақытты бағалауды, өмірді қадірлеуді, Отанды қастерлеуді үйреніп қайтты.

Ақынның «Ту тіккен» дастанында Рейхстагқа алғаш ту қадағандардың бірі Рахымжан Қошқарбаевтың жан-дүниесін, қаһарман ерлігін шабытпен жырлайды. Бұл дастанда Советтік Қазақстанның саңлақ перзентінің сүйкімді бейнесі нанымды мүсінделген.

Ал «Жүрек лүпілі» атты кітабында қазақ жерінің, кешегі Отан соғысының отты күндері жырланады.

Мұзағаңның соғыстан кейін туған «Қарағанды жырлары», «Менің Қазақстаным», «Естай − Қорлан» секілді туындылары сол кезеңдегі қазақ поэзиясының да шынайы табыстары болып саналады.

Мұзафар Әлімбаев ақындық бақыты туралы айтқанда оның қазақ балалар әдебиетіне сіңірген еңбегіне тоқталу шарт. Ұзына тарихы қырық жылға жуықтаған «Балдырған» журналын Мұзафар Әлімбаев қолымен құрып, 25 жыл бас редактор ретінде басқаруы қазақ балалар әдебиеті үшін ырыс-құт болды. «Балдырған» журналы арқылы дүниежүзі балалар әдебиетіндегі бар дәстүрлер мен эксперименттер қазақ топырағына ағытылды. Қазақ топырағында бойындағы бар жұпарын балаларға арнайтын шын мәніндегі балалар қаламгері «Балдырған» арқылы қалыптасты.

М. Әлімбаев қазақ балалар әдебиетінің қатардағы қаламгері ғана емес. Ақын, прозашы, аудармашы, сыншы, жинақшы, ұйымдастырушы. Әдебиетте талант бейімі болмай, ештеңе де өнбейді, әдебиет зорлықпен жасалмайды. Мұзағаңның да балалар поэзиясына туа бітті бейімі болғаны анық.

М.Әлімбаев қазақ балалар әдебиетін дамытуға көп еңбек сіңірді. «Менің ойыншығым», «Отпен ойнама», «Орақ − олақ», «Шынықсаң − шымыр боларсың» тағы басқа кітаптары қазақ балалар әдебиетіне қосылған елеулі үлес болды. «Аспандағы әпке» жинағы үшін Қазақстанның Мемлекеттік сыйлығы берілген. М.Әлімбаев мақал-мәтелдерді жинау, зерттеу, басқа халықтар мақалдарын қазақ тіліне аудару жұмыстарымен де айналысып келеді. «666 мақал мен мәтел», «Мақал − сөздің мәйегі», «Өрнекті сөз − ортақ қазына», т.б. жинақтар мен зерттеу еңбектері бар. Сын-зерттеу саласында еңбектері жарық көрді. Әлем әдебиетінің кейбір үздік шығармаларын қазақ тіліне аударды. Жазушының өлеңдері 38 тілге аударылған.

*********************************************

Музафар Алимбаев родился 29 октября 1923 года в урочище Маралды, в степном Павлодарском крае, где казахские аулы соседствуют с русскими селами и с украинскими хуторами, где говор разных наречий был понятен с детства каждому, а беды и радости − общими.

Имя Музафар − арабского происхождения, оно означает «победитель». Быть может, отец желал видеть мапьчика сардаром − полководцем, но сын стал поэтом.

В семье аульного мугалима Айтмагамбета и его жены Зейнеп было двенадцать детей, Музафар был самым маленьким. Мать рано познакомила сына с поэзией великого Абая. Еще ребенком он знал наизусть народные поэмы «Енлик−Кебек» и «Калкаман−Мамыр». Она же просила аульчан, выезжающих в город, привозить небольшие книжечки, набранные арабским шрифтом. Среди них были сказки Толстого, стихи Пушкина и Лермонтова. Окончив аульную школу, Музафар поступил в Павлодарское русско-казахское педагогическое училище. Учась в педучилище, начал живо интересоваться богатством лексики русского языка. Начал собирать казахские и русские пословицы, составлять для себя русско-казахский словарь. К этому же времени относятся его первые юношеские стихи, которые публиковались в областной газете «Кзыл Ту». Уцелела пожелтевшая тетрадь ученических стихов, среди которых можно встретить робкие опыты перевода на казахский язык творений М. Ю. Лермонтова и Г. Гейне.

Начапась Великая Отечественная война. На территории Казахстана было сформировано несколько национальных воинских соединений. В одно из них в ноябре 1941 года после окончания училища добровольцем вступил комсомолец Музафар Алимбаев. Выехали на санях из Павлодара в Семипалатинск. Трудности дороги, непогода, лютые морозы не погасили душевный огонь и целеустремленность. Восемнадцатилетним ушел он на фронт. Всего три с половиной месяца был он рядовым солдатом. Потом стал замполитрука, проводил политбеседы на русском языке, выступал на собраниях. С июля 1943 года он воевал в составе 101-й Особой казахской стрелковой бригады Калининского фронта в должности заместителя командира батареи 120-миллиметрового минометного дивизиона. М. Алимбаев был самым молодым политработником в бригаде, но, несмотря на молодость, своим поэтическим талантом умел поддерживать боевое настроение и дух подчиненных. Политруком батареи вошел в Берлин. После переподготовки в танковом училище был командиром роты самоходных установок, офицером штаба танковой части, вплоть до демобилизации в 1948 году. Впереди у него была военная карьера: после войны оставили в кадрах Советской Армии. Но ему надо было домой. Ему надо писать. И вот осенью 1948 года по ходатайству казахстанского правительства, в звании старшего лейтенанта, Музафар Алимбаев был демобилизован. Выручило поэтическое слово, опубликованные в республиканской и фронтовой печати стихи. Ведь он продолжал писать и на фронте. Его стихи публиковались в республиканскрй газете «Социалистік Қазақстан», в газетах Калининского и Волховского фронтов. Замечательно написанное им еще в 1942 году стихотворение «Народ бессмертен». Это поистине обращение к мужеству, призыв к борьбе, вера в правое дело.

После демобилизации молодой поэт всецело отдает себя литературному творчеству. Его произведения подкупают сюжетностью, конкретностью, лаконичностью. М. Алимбаев занимается литературным творчеством уже профессионально. С 1948 по 1958 год М. Алимбаев работал в журнале «Пионер» и заместителем главного редактора газеты «Қазақ әдебиеті». В 1965 году он окончил филологический факультет Казахского государственного университета им. С. М. Кирова. А с 1958 года он − главный редактор детского республиканского журнала «Балдырған» со дня его основания, с первого его номера.

За долгие годы активной творческой деятельности поэтом создано множество разножанровых оригинальных и переводных книг. Это и поэтические сборники, и солидные монографии, и задорные, с лукавинкой книжки-картинки для малышей. И, как дань братского уважения, переводы с русского, украинского, узбекского, туршенского, татарского языков. Музафар Алимбаев своим творчеством как бы подтверждает правоту девиза переводческого дела: прекрасное не может принадлежать одной нации − оно принадлежит всему человечеству. Он перевел на казахский язык произведения А. С. Пушкина и М. Ю. Лермонтова, Я. Райниса и Ш. Петефи, Г. Аполлинера и Н. Хикмета, С. Орбелиани, Ю. Фучика и других. Он один из переводчиков киргизского героического эпоса «Манас».

Творчество М. Алимбаева питают неиссякаемые источники народной мудрости. Отсюда его неослабевающий интерес к живому, сверкающему всеми неповторимыми красками народному слову. Им переложено на казахский язык двадцать тысяч пословиц и поговорок 77-и народов мира.

В юрте казаха никогда не смолкнет звук домбры. Домбра − это душа народа. Свои чаяния и мечты он доверяет ей. Многие стихи Музафара Алимбаева давно стали популярными песнями. Более трехсот его песен звучат сегодня в Казахстане. Но, наверное, главная его песня − это Государственный Гимн Республики Казахстан, одним из авторов которого он является. В нем говорится, что мы, народ Казахстана, верим в светлое и прекрасное будущее. Все самое дорогое − честь, достоинство, родную речь, могущество и державность − мы передаем как наказ будущему поколению.

Велика популярность поэта. Его произведения переведены на 18 языков народов мира: русский и украинский, польский, словацкий, английский и другие.

За участие в Великой Отечественной войне он награжден орденом Отечественной войны 2-й степени и медалями. А за книгу сказок и стихов для самых маленьких — «Хозяйка воздушных дорог» удостоен Государственной премии Казахской ССР 1984 года. За плодотворный труд и большую общественную деятельность Музафару Алимбаеву присуждены Государственная премия имени Абая, Международная премия имени Джамбула и присвоено почетное звание «Народный писатель Республики Казахстан».

Библиография:

1. Әлімбаев М. // Жүрегінің жылуын кітапқа бұр: Қазақстан жазушылары. Анықтамалық. 1−шығарылым / С. Бегалин атындағы МБК. − Алматы, 2009. − 56−59 б.
2. Бәрі де ана алдиінен басталады: [анықтамалық]. Балалар әдебиетінің алыптары / құраст. Ш. Күмісбайұлы // Балалар бағының бағбандары.− Алматы, 2008.− 9-17 б.
3. Кәкішев, Т. Орнын тапқан шеге оңды: [М. Әлімбаев] / Т. Кәкішев // Кәкішев, Т. Шығармалары. 1. Т.− Алматы.− 2007. − 314-318 б.
4. Сариев, Ш. Ұстаз ақын: өлең / Ш. Сариев; [Мұзафар Әлімбаевқа арналған] // Сариев, Ш. Екі томдық шығармалар жинағы. 1. Т.− Астана, 2006. − 297 б.
5. Тамендаров, Ғ. Жаңа жыл әні / Ғ. Тамендаров // Қазақстан Республикасының мерекелері.− Алматы, 2010.− 28 б.

**********

6. Алимбаев Музафар (1923) // Положи свое сердце книгам: писатели Казахстана − детям и взрослым. − Вып. 1 (А−М). −Алматы: ГДБ им. С. Бегалина, 2007. − С. 39-42.

**********

7. Алдабергенқызы, Т. Мұзафар Әлімбаев / Т. Алдабергенқызы // Түркістан. − 2009. − 15 қазан. − 7 б.
8. Баянбай, К. Ағаның алды; Мұзафар Әлімбаев / К. Баянбай // Ұлан. − 2004. − 26 қазан. − 4 б.
9. Ғалымбекұлы, Ғ. Балаларға арнап шығарма жазу – бақыттың зоры: [халініз қалай, ата?] / Ғ. Ғалымбекұлы // Ұлан. − 2008. − 9 қыркүйек (№ 36). − 2 б.
10. Дәулеттегі, А. Мұзафар Әлімбай шығармашылығының халық нақылдарымен үндестігі / А. Дәулеттегі // Ұлан. − 2007. − 4 желтоқсан (№ 49). − 4 б.
11. Елубаева, М. Мұзафар Әлімбаев тіл мәдениеті түралы / М. Елубаева // Қазақ тілі мен әдебиеті. − 2008. − № 10. − 90−93 б.
12. Жақсыбаев, А. Сөздің көркі − мақал / А. Жақсыбаев // Қазақ әдебиеті.− 2008.− 31 қазан. − 5 б.
13. Жақсыбаев, А. «Балдырғанның» алғашқы бас редакторы: ақын Мұзафар Әлімбаев 80 жаста / А. Жақсыбаев // Балдырған. − 2003. − № 10. − 4−6 б.
14. Жыр бұлақ // Балапан әлемі.− 2010.− № 5 − 24-25 б.
15. Молдағалиев, Т. Ағамыз сексеннің бесінде, өткеннің бәрі есінде / Т. Молдағалиев // Егемен Қазақстан.− 2008.− 29 қазан. − 14 б.
16. Молдағалиев, Т. Мұзағам – менің өз ағам: ақын М. Әлімбаев 80 жаста / Т. Молдағалиев // Балдырған. − 2003. − № 10. − 6−7 б.
17. Мүсірәліұлы, Д. Балалар әдебиетінің бас бапкері: ақын атамыз М. Әлімбаев 85 жаста / Д. Мүсірәліұлы // Балдырған. − 2008. − № 12. − 4 б.